आज खांदं मळणीचा दिस, सकाळपसुनच कपाटातल्या चंगाळ्या, कंडं, माटाड्या, गळ्यातला गोगर, झुली, पायातलं तोडं ही बैलांची समदी आभुषणं भाहीर काढली. चंगाळ्या पितांबरीनं धुताना व्हणारा आवाज डायरेक्ट दावणीलाच घिऊन गेला. म्या पाचवीत असताना उन्हाळ्याच्या दिसात आमच्या रानातल्या हिरीजवळच्या चिचंखाली झोपल्यावर; शेजारीच बांधलेल्या सोन्या आन् सावळ्या ह्या बैलांच्या; वैरण खाताना व्हणारा चंगाळ्यांचा आवाज आजुनबी कानत जस्सान तस्सा घुमतुया. हाल्ली आसलं आवाज कदीमदीच ऐकायला मिळत्यात. आज कालेजवुन आल्या आल्या आमच्या आण्णां, आबा आन् आजिनाथ भऊ सोबत लोणी, हळद, मोळ (हराळीचा प्रकार) सोनं, दुध आन् नैवेद्य म्हणुन भाजी भाकरी घिऊन आज सांच्याला रानात गेलो. आमच्या आण्णा आन् आबांसोबत खांदमळणीला जाणं हि माझी लई जुनी परंपरा हाय. खांदं मळताना येणारा बैलांच्या वसवंडीचा वास कस्तुरीपेक्षा भारी वाटायला.
आजकाल बैलं सांभाळण्याची संस्कृतीच कमी व्हायलीया त्येला कारणंबी तशीच हायती म्हणा. बैलांची जागा टॅक्टरनं घितली. आमच्याबी शेतात बैलासोबत चार बैलांचं काम करणारा एक छोटा टॅक्टर हाय, आज खांदमळणीला त्येलाबी पुजलंय आणि सर्व्हीसींग पण किली. गावाकडं हाय म्हणुनशान बैलाच्या खांद्यावरून लोण्याचा आन् हाळदीचा हात फिरवायला मिळतुया न्हायतर मातीच्याच बैलांना पुजाव लागलं आसतं.
भारतीय शेती संस्कृतीतला सर्वात ईमानी घटक म्हंजी बैल हाय आसं मला वाटतय. वरीसभर खांद्यावर कुळवाचा 'जु' आन् बैलगाडीचा 'दांड' घिऊन ह्योच बैल काळ्या आईची सेवा करतो, त्याच खांद्याला एक दिवस तरी आराम मिळावा म्हणुनशान हा बैलपोळ्याचा सण साजरा केला जातुय. आता उद्या तर म्हशीच्या शिंगांला वारनेस लावायला, गाईंच्या शिंगांना गोंडं लावायला, बैलांच्या शिंगांना शेंब्या आन् बेगड लावायला, हि समदी घरची गुरंढोरं रंगवायला येगळीच मजा येणाराय. आज आमच्या शेतावर बैलांची चौथी पीढी काम करतीया. म्या जन्मायच्या आधी शिंगऱ्या-पक्षा, लहाणपणी सोन्या-सावळ्या, तारूण्यात वकील्या-परदाण्या, आन् आता प्रौढावस्थेत सर्जा-राजा अशा बैलजोडींनी मला आन् माझ्या शेताला सोबत दिली. ह्या समद्यांना आज आठवण काढणं माझं कर्तव्यच हाय. शेतात राबराब राबुन काळ्याआईची सेवा करणाऱ्या शेतकऱ्यांच्या खऱ्या पाठीराख्यांस बैलपोळ्याच्या कष्टाळु शुभेच्छा !
कष्टमेव जयते !
लेखक : प्रा.विशाल गरड (पांगरीकर)
दिनांक : ३१ ऑगस्ट २०१६
वेळ : सायंकाळी ७ ते ८ (बैलपोळ्याची पुर्वसंध्या)
No comments:
Post a Comment